Erem jest pod szczególną opieką Najświętszej Maryi Panny, czczonej na chrześcijańskim Wschodzie w starożytnej ikonie pod nazwą "Portaitissa" lub "Matka Boża Iwierska"(od monasteru Iwiron). Na Zachodzie występuje dla tej ikony także określenie "Maryja Brama Niebios" lub "Maryja Brama Nieba". Stąd wzięła się pełna nazwa naszej pustelni: Erem Maryi "Brama Nieba". Na wizerunku przedstawiona jest wersja ikony, która znajduje się w Kaplicy Eremu. Ikona ta została przywieziona w ramach specjalnej pielgrzymki z Góry Atos w Grecji. Oto krótki opis tej ikony, która jest napisaną przez mnicha kopią czcigodnej bizantyjskiej ikony Matki Bożej "Portaitissa".
Ikona ta jest typem ikonograficznym zwanym hodegetria. W języku greckim hodos oznacza drogę. Maryja jest przewodniczką i opiekunką, która wskazuje drogę życia w Jezusie Chrystusie. Autorstwo ikony typu hodegetria przypisuje się w tradycji św. Łukaszowi Ewangeliście, który miał namalować pierwszą ikonę Bogurodzicy, przewiezioną później do Konstantynopola z Jerozolimy. W Bizancjum była ona otaczana najwyższa czcią.
W czasach ikonoklazmu (herezja w VIII-IX w. dążąca do usunięcia wizualnych przestawień Chrystusa, Maryi i świętych), jak głosi tradycja, żołnierze chcieli zniszczyć tę ikonę. Kiedy jeden z nich uderzył ją mieczem, wówczas z rany na policzku Bogurodzicy popłynęła krew. Ikonę uratowała pobożna wdowa z Nicei (dziś Iznik w Turcji), wrzucając ją do morza. Ikona podpłynęła pod Górę Atos w Grecji. Z morza wyłowili ją mnisi i umieścili w głównym ołtarzu świątyni. Ikona jednak zniknęła i pojawiła się nad bramą klasztorną. Po powtórnym umieszczeniu w ołtarzu ikona znów przemieściła się nad bramę. Tak kilka razy. W końcu Matka Boża ukazała się we śnie mnichowi pustelnikowi, objawiając swoją wolę: „Nie chcę być ochraniana przez was, ale chcę sama was strzec nie tylko w ziemskim życiu, ale również i w niebiańskim”. Posłuszni temu słowu, mnisi z wdzięcznością przenieśli ikonę nad bramę i tam umieścili w kapliczce. Stąd pochodzi jej grecka nazwa „Portaitissa”, co na polski można przetłumaczyć dosłownie jako „Bramna” czyli ikona Nad Bramą, Odźwierna, Strzegąca Bramy, Strażniczka Bramy. Ten głęboki symbol został wyrażony w pięknych słowach akatystu (uroczysta pieśń): „Raduj się, dobrotliwa Strażniczko, drzwi rajskie wierzącym otwierająca”.
Matka Boża w ikonie „Portaitissa” pragnie czuwać u bram naszego życia, aby chronić nas przed złem i otwierać na dobro. W ten sposób Maryja otwiera nam Bramy Niebios, sama będąc niejako Bramą, poprzez którą możemy wejść do wiecznej szczęśliwości w Niebie.
Spoglądając na postać Matki Bożej, widzimy, że Bogurodzica przedstawiona jest frontalnie, w półpostaci, z lekko pochyloną głową. Na lewym ramieniu trzyma Dzieciątko Jezus (Emmanuela – Boga z nami), a prawą wskazuje na Niego. W sensie wizualnym, Maryja jest w centrum ikony. Jednakże w sensie wiary centralną postacią jest Jezus Chrystus. Oblicze Maryi jest pełne spokoju, ukojenia, wyciszenia. Odpowiada słowom modlitwy „Pełna łaski”. W dolnej części twarzy widoczne jest zranienie, z którego wypływa krew. Jest to nawiązanie do tragicznego epizodu, gdy w celu zniszczenia jeden z żołnierzy uderzył w ikonę. Wtedy popłynęła krew. Motyw krwawiącej rany jest cechą charakterystyczną ikony „Portaitissa”.
Matka Boża jest przedstawiona w sukni koloru ciemnobłękitnego, którą okrywa wiśniowy maforion. Takie połączenie barw wyraża i symbolizuje tajemnicę dziewictwa (błękit) i macierzyństwa (czerwień) Bogurodzicy. Maryja jako ziemska kobieta (błękit) zrodziła Boga w tajemnicy wcielenia, stając się Matką Boga Theotokos (czerwień).
Maforion symbolizuje macierzyństwo Maryi i jest znakiem Jej całkowitego oddania się Bogu. Na maforionie umieszczone są trzy gwiazdy, które symbolizują dziewictwo Maryi. Jedna nad czołem i dwie na ramionach. Wskazują one, że Maryja była i pozostała dziewicą przed zrodzeniem Syna, w czasie Jego zrodzenia i po zrodzeniu. Te trzy gwiazdy oznaczają także relację Maryi z Bogiem w Trójcy Świętej. Gwiazda na czole – Bóg Ojciec, gwiazda na prawym ramieniu – Duch Święty, gwiazda na lewym ramieniu – Jezus Chrystus (gwiazda częściowo zakryta, gdyż utożsamia się z Dzieciątkiem).
Spoglądając na Dzieciątko Jezus, widzimy, że jest ubrane w jasny, lekko błękitny chiton i czerwony hymation. Połączenie tych dwóch kolorów wyraża i symbolizuje tajemnicę wcielenia, zjednoczenia dwóch natur: Boskiej i ludzkiej. Czerwień symbolizuje naturę ludzką, ale zarazem królewską godność Chrystusa jako prawdziwego Pana. Błękit oznacza Boską naturę Chrystusa, transcendencję, Boską rzeczywistość. W lewej ręce Dzieciątko trzyma zwój Ewangelii. Jest to symbol wiedzy, mądrości, nauczania. Prawą ręką błogosławi Matkę, a przez Nią wszystkich ludzi.
Postać Maryi i Dzieciątka ukazane są na złotym tle. Złoto jest symbolem światłości chwały Bożej, która jest niestworzona; symbolizuje świętość, stan przebóstwienia, jedność, której źródłem jest Bóg. Na tle umieszczone są napisy w języku greckim, które są istotnym i koniecznym elementem ikony. Zasadniczo nie są to pełne wyrazy, ale skróty zaznaczone kreską poziomą ze zgiętymi w dwie różne strony końcami. Na ikonie tej występują następujące napisy w języku greckim:
ΜΡ (lewy górny róg): skrót od ΜΗΤΗΡ (czyt. meter); znaczy Matka
θV (prawy górny róg): skrót od ΘΕΟΥ (czyt. theu); znaczy Boga
ΙC XC (z prawej strony):skrót od ΙΗCΟΥC ΧΡΙCΤΟC (czyt. jesus christos); znaczy Jezus Chrystus
Η ΠΟΡΤΑΙΤΙCCA (z lewej strony, czyt. he portaitissa); użyte w znaczeniu imienia własnego; znaczy „strzegąca bramy”, „odźwierna”; dosłowne tłumaczenie – „bramna” od słowa brama. He jest rodzajnikiem wskazującym na rodzaj żeński;
O ωΝ (wewnątrz nimbu Dzieciątka, czyt. ho on); znaczy: „Ten, który jest”; dosłowne tłumaczenie – „Będący”, imiesłów czynny od czasownika być; ho jest rodzajnikiem wskazującym rodzaj męski;
Niech Najświętsza Dziewica będzie z tobą, niech cię strzeże, niech cię zachowa od wszelkiego niebezpieczeństwa!
In the lower part of the face we can see a bleeding wound. It symbolizes the event when one of the soldiers wanted to destroy the icon with his sword. As a result, the blood started to flow. The motif of bleeding wound is a characteristic of the Portaitissa icon.
The following Greek abbreviations appear in the Portaitissa icon:
The Portaitissa icon
The hermitage is specially
protected by the Holy Virgin Mary worshipped in the Christian East in an
ancient icon called “Portaitissa” or “Virgin Mary of Iveron” (the name comes
from the Iveron Monastery). In the West, the icon is also called “The Gate of Heavens”
or “The Gate of Heaven”. And this is where the full name of our hermitage comes
from: Mary’s Hermitage “The Gate of Heaven”. The image shows a version of the
icon from the Chapel of the Hermitage. The icon was brought here during a
special pilgrimage to Mount Athos in Greece. A monk has written a copy of the
venerable icon of the Mother of God "Portaitissa" and here is its
short description.
This icon is an example of iconographic type called Hodegetria. In Greek
hodos means way. Mary is the guardian and the guide who shows
the way how to abide in Jesus Christ. According to the tradition, the author of
Hodegetria is St. Luke the Evangelist, who is said to have painted the first
icon depicting the Mother of God. The icon was taken from Jerusalem to
Constantinopol where it was treated with great respect.
It is said that during iconoclasm (heresy taken place between VII-IX
centuries aimed at destroying images of Christ, Mary and saints) soldiers
wanted to destroy the Portaitissa icon. When one of them pierced the icon with
a sword, the wound on the Mother of God's cheek started to bleed. The icon was
saved by a pious widow from Nicaea (nowadays Iznik in Turkey) who threw it to
the sea. The icon reached Mount Athos in Greece and was pulled out from the sea
by monks who decided to place it at the central altar of the church. The icon,
however, disappeared from the church and appeared at the gate of the monastery.
The monks placed the icon again at the altar but it disappeared in the same
miraculous way. It happened several times before eventually Holy Virgin
revealed her will in a dream to one of the monks by saying: " I do not
want to be protected by you but I want to be your protector in your earthly and
divine life.” In accordance with Her will monks took the icon to the gate and
placed it in a chapel.
This gave the origin of Greek word „portaitissa” which can be translated
as She who guards the gate, Porter, Guardian of the gate. Keeper
of the gate. The reference to this symbol can be found in the Akathist
Hymn:
Rejoice the benevolent Guardian who opens the Gates of Heaven to all
believers.
The Virgin Mary depicted in the Portaitissa icon desires to keep vigil
at the gates of our lives in order to protect us from evil and make us open to
good. In this way, Mary opens the gates of Heaven for us as if she was the gate
herself. Through her we can enter the eternal happiness in Heaven.
When we look at the figure of the Holy Virgin, we can see that the
Mother of God is presented frontally, in half-length, with Her head slightly
leaning forward. With Her left hand She holds the Child Jesus (Emmanuela€“. God is with us), while with Her right hand She points at Him.
Mary seems to be the heart of the icon, however, in terms of faith, it is Jesus
that is the central figure of the icon. Mary's countenance is full of peace, relief and consolation; She is full
of grace.
In the lower part of the face we can see a bleeding wound. It symbolizes the event when one of the soldiers wanted to destroy the icon with his sword. As a result, the blood started to flow. The motif of bleeding wound is a characteristic of the Portaitissa icon.
The Mother of God wears a dark blue dress and a cherry-red mapharion.
Such a combination of colours expresses and symbolizes the mystery of virginity
(blue) and maternity (red) of Mary, who as an earthly woman (blue) gave birth
to God in the mystery of incarnation and became the Mother of God, Theotokos
(red).
Mapharion represents Mary's maternity and Her complete devotion to God.
The three stars on the mapharion, one on the forehead and two on the shoulders,
symbolize Mary's virginity. They suggest that Mary remained virgin before as
well as after giving birth to Jesus. Those three stars signify the relation
between Mary and the Trinity of God: the star on the forehead – corresponds to the Father, the star on the right shoulder- to the Holy Spirit and the star on the left shoulder corresponds to Jesus Christ (this star is partly covered as it
identifies with the Child Jesus).
We see that the Child Jesus wears a fair, bluish chiton and a reddish
himation. Those two colours combined together signify the mystery of
incarnation, the unity of divine and human natures.
Red symbolizes human nature and at the same time the royal dignity of
Christ as true God. Blue expresses divine nature of Christ, transcendentalism, Divine
reality.
In His left hand, the Child Jesus holds a scroll of scripture as a
symbol of knowledge, wisdom and teaching, while with His right hand He blesses
His Mother and, through Her intercession, all people.
The figures of Virgin Mary and Child Jesus are pictured in the golden
background. Gold represents the light of the eternal glory of God; It
represents holiness and deification, as well as the unity, the source of which
is God.
In the background we can see Greek words that constitute an important
part of the icon. In fact, they are abbreviations marked with a horizontal line
with two endings bent in different directions.
The following Greek abbreviations appear in the Portaitissa icon:
MP (in the upper left corner): abbrev. of MHTHP which means Mother
ΘV (in the upper right corner): abbrev. of ΘEOY which means God
ICXC (on the right): abbrev. of IHCOYC XPICTOC which means Jesus Christ
H POPTAITICCA (on the left; „he
portaitissa”) used as a proper name means Keeper of the Gate, Porter, literally
She who resides by the door. „He” is a feminine article
O ωN (inside the
nimbus of the Child Jesus; „ho on”) He who is, literally Being; presentparticiple
of verb „to be”. „Ho” is a masculine article.
May the Holy Virgin be with you, defend you and protect you from any
harm!